“ਮੈਂ ਇਹ ਕਲਾ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖੀ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਚ ਰੁਝਾਨ ਨਹੀਂ। ਸਰਕਾਰ ਇਨਾਮ ਤਾਂ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਮਿਹਨਤ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਮਾਈ ਨਹੀਂ।”
ਇਹ ਸ਼ਬਦ 70 ਸਾਲਾ ਕਾਰੀਗਰ ਸੋਢੀ ਲਾਲ ਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਇਨਲੇਅ ਲੱਕੜ ਕਲਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਕੀ ਹੈ ਇਨਲੇਅ ਕਲਾ
ਇਨਲੇਅ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਲੱਕੜ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਬਾਰੀਕੀ ਨਾਲ ਤਰਾਸ਼ ਕੇ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਪਲਾਸਟਿਕ, ਧਾਤ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਜੜਾਈ ਕਰ ਕੇ ਸੁੰਦਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਹਾਥੀ ਦੰਦ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਪਾਬੰਦੀ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਹੋਰ ਸਮੱਗਰੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਟਾਹਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ੀਸ਼ਮ ਦੀ ਲੱਕੜ ਇਸ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ
ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੀ ਇਹ ਕਲਾ ਮੁਗ਼ਲ ਕਾਲ ਤੋਂ ਚੱਲਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਯੂਰਪ ਤੱਕ ਨਿਰਯਾਤ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।
2017 ਵਿੱਚ, ਡੋਨਲਡ ਟਰੰਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਤੋਹਫ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦੀ ਬਣਾਈ ਇਨਲੇਅ ਆਰਟ ਬਾਕਸ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।
ਮੌਜੂਦਾ ਹਾਲਾਤ
ਪਰਸ਼ੋਤਮ ਸਿੰਘ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, “ਇਹ ਕਲਾ ਸਾਡੀ ਵਿਰਾਸਤ ਹੈ, ਪਰ ਆਮਦਨ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਨੌਜਵਾਨ ਇਸ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ।”
ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਵੀ ਸਿਰਫ਼ 300 ਰੁਪਏ ਕਮਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੁਣ ਇਹ ਕੰਮ ਕੁਝ ਹੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਰਕਾਰੀ ਯਤਨ
2019 ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵੂਡਨ ਇਨਲੇਅ ਕਲੱਸਟਰ ਬਣਾਇਆ, ਤਾਂ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਕਲਾ ਨੂੰ ਮਾਰਕੀਟ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਟਰੇਨਿੰਗ ਕੈਂਪ ਅਤੇ ਮਦਦ ਕਿੱਟਾਂ ਵੀ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਚੁਣੌਤੀਆਂ
- ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਘੱਟ ਦਿਲਚਸਪੀ
- ਹੱਥੀਂ ਬਣੇ ਸਮਾਨ ਦੀ ਉੱਚੀ ਕੀਮਤ
- ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ
- ਘੱਟ ਮੁਨਾਫ਼ਾ
ਨਤੀਜਾ
ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੀ ਇਨਲੇਅ ਲੱਕੜ ਕਲਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦਾ ਵਿਲੱਖਣ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਪਰ ਵਿੱਤੀ ਮੰਦਹਾਲੀ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਬੇਰੁਖ਼ੀ ਅਤੇ ਮਾਰਕੀਟ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਇਹ ਕਲਾ ਹੁਣ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
